۳۰ نکته مهم حقوقی استارتاپ‌ها از ایده تا تجاری سازی (قسمت اول)

هر استارتاپ و کسب وکار نوپایی در ابتدا از یک ایده شروع شده و در گذر زمان و طی فرآیندهایی به یک مدل تجاری تبدیل شده و آن ایده شروع به درآمد زایی و کسب ثروت برای بنیان گذاران کرده و در مسیر خود به خلق ارزشهایی نیز می پردازد. در این سلسه مطالب سعی بر آن است تا به ۳۰ نکته حقوقی مهم که در مسیر تجاری سازی ایده شایان توجه هستند پرداخته شده تا شما به عنوان صاحب یک استارتاپ یا کسب وکار نوپا کمتر با چالش های حقوقی در آینده دست و پنجه نرم کنید. البته باید گفت که استفاده صحیح و نتیجه گیری درست از این نکات الزاما به شخصیت حقوقی کار شما بازگشته و ممکن است برخی نکات برای برخی از انواع کسب وکارها صادق نباشد و رویکرد کلی این سلسه مطالب کلی و برای جامعه اکثریت می باشد.

۱- هر ایده‌ای که پایه یک کسب وکار است قطعا و حتما منشاء مشخصی دارد و ممکن است آن ایده مستقل و از ابتدا کاملا از خودتان باشد و یا ممکن است صاحب آن فرد ثالث دیگری باشد. در مواقعی که ایده مستقل و مربوط به خودتان است اصولا مشکل خاص حقوقی ای برایتان پیش نخواهد آمد. اما اگر ایده غیر مستقل باشد منشاء آن ممکن است مشروع و قانونی و یا غیرمشروع و غیر قانونی باشد. برای مثال ایده ای که از طریق نفوذ به هر طریقی از رقبا کسب شده باشد و رضایتی از سوی صاحب یا صاحبان ایده برای استفاده شما از آن ایده نباشد، ایده مذکور غیر شرعی و غیر قانونیست. اما برای مثال ممکن است منشاء ایده شما از صحبت های استاد، معلم و یا منتور در یک جلسه خصوصی یا عمومی باشد که در اکثریت مواقع استفاده از چنین ایده ای مشروع می باشد.

۲- به طور کلی در قوانین حمایت ایران از ایده و منشاء آن فارغ از مشروع و غیر مشروع بودن حمایتی صورت نمی‌گیرد، اما اگر ایده برای مثال باعث یک ثبت اختراع و یا پتنت قانونی شود، حمایت معنوی قانون را شامل شده و چنانچه کسی از آن به صورت غیر مشروع برای راه اندازی استارتاپ و یا کسب و کار خود استفاده نماید قابل پیگیری می شود. همانطور که گفته شد به طور کلی ایده ای تا عللی برای معلولی نباشد از سوی قانون حمایتی دریافت نخواهد کرد.

۳-در نظام حقوقی ایران ثبت اختراع و پتنت به روش First to File انجام می‌گیرد. یعنی هرکسی که زودتر فرم های مربوطه را پر کند و روند ثبت اختراع را طی نماید فارغ از آنکه زودتر یا دیرتر اختراع را انجام داده است به عنوان صاحب آن شناخته می شود. اما در نظام های حقوقی مانند ایالات متحده از روش First to Invent به معنای کسی که زودتر اختراع کرده است استفاده می شود. در نتیجه چنانچه ایده، علت اختراعی می شود، باید مراقب آن بوده و سریعا برای ثبت اختراع خود اقدام نمایید تا مبادا فرد یا ارگان دیگری با طی کردن سریعتر مراحل ثبتی، مالکیت آن را به دست آورد.

۴-نکته مهم در خصوص نظام حقوقی ثبتی ، ملی و Local بودن قوانین است و اختراع ثبت شده در سطح ملی دارای حمایت های قانونی است نه در سطح جهانی.

۵-در ایران و طبق قوانین موجود، اختراع صورت گرفته باید جدید بوده و نمونه داخلی یا خارجی دیگری نداشته باشد. در صورت وجود نمونه دیگر شما قادر به ثبت اختراع نخواهید بود و باید در تلاش باشید تا با استفاده از روشهای امنیت اطلاعات داخلی از دانش فنی خود حراست کنید و چنانچه کسی از آن دانش بهره ببرد و اختراعی ثبت کند قانون تا ۲۰ سال به صورت انحصاری از تمامی مسائل حقوقی آن اختراع برای فرد ثبت کننده حمایت خواهد کرد.

۶-ثبت اختراع در ایران در سطح قانون مورد بررسی قرار میگیرد و نظر شخص یا اشخاص بر اختراع بودن آن طرح ملاک نمی باشد. طبق قانون ایران اختراع باید جدید باشد، دارای کاربرد صنعتی باشد، دارای ابتکار بوده و پیش از این افشاء نشده باشد.

۷-اگر کمی بیشتر از نظر فناوری اطلاعات به موضوع ایده و ثبت اختراع نگاه کنیم اپلیکیشن ها و بازی های موبایل مانند نرم افزار ها بوده و اختراع محسوب نمی شوند مگر در موارد بسیار خاص و سختی که تولید کننده بتواند شرایط احراز اختراع را برای نرم افزار مورد نظر خود اخذ نماید.

۸- از سال ۱۳۷۹ قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای تصویب و به عنوان قانون خاص برای این حوزه مطرح شد، اما در گذشته از  قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان که از تمامی آثار ادبی شامل فیلم،‌ موسیقی، کتاب، سخنرانی، تئاتر و … حمایت می‌کند که در بند ۱۱ ماده ۲ آن از “هر ابداع فنی” حمایت می‌کرد برای نرم افزار ها استفاده میشد که به دلیل مشکلات خاصی که ایجاد کرد در سال ۱۳۷۹ قانون خاص این حوزه تهیه و به تصویب رسید.

۹- باید بدانید که ایران نیز عضوی از کنوانسیون پاریس بوده و طبق موارد مطرح شده در آن چنانچه برندی دارای شهرت باشد امکان ثبت آن در کشورهای دیگری که حتی مالکیت اصلی در آن نباشد موجود نیست. برای مثال شما نمی توانید در ایران برندی تحت نام اینتل ثبت نمایید.

۱۰- شما برای اجرا و تجاری سازی ایده خود دو راه دارید یا اینکه کاملا تک نفره و تنها آن را اجرا و مدیریت کنید و یا برای رسیدن به نتیجه اقدام به تشکیل تیم کاری کنید. در حالت تک نفره مسئله حقوقی خاصی وجود ندارد ولی در صورت تشکیل تیم شما نیازمند رعایت مسائل حقوقی مهمی هستید تا بتوانید از ایده و کسب وکار خود در لقای قانون حمایت های معنوی و مادی داشته باشید که در نکات بعدی به آنها خواهیم پرداخت.

در این قسمت از این سلسله مطالب، ۱۰ نکته اولیه و مهم در خصوص ایده و ثبت آن تا پیش از مرحله تشکیل تیم را ذکر کردیم در مطالب بعدی به نکات بعدی خواهیم پرداخت.